DŁUGI SPADKOWE

Spadek to nie tylko aktywa. Rozważając przyjęcie lub odrzucenie spadku należy pamiętać też o drugiej stronie, czyli pasywach – długach spadkowych. Co się zalicza do długów spadkowych? Poniżej przedstawiamy tabelę w ujęciu ogólnym. Proszę zwrócić uwagę, że niektóre z pojęć nie są jednoznaczne czy łatwe do bezpośredniego zakwalifikowania w drodze zebranych tu informacji. Stąd zalecamy zawsze zasięgnąć opinii adwokata w konkretnym stanie faktycznym.

Lp.	Zobowiązanie	Dług spadkowy
1	Zobowiązania: kredyty, pożyczki, rachunki	TAK – patrz pkt 1.
2	Koszty postępowania spadkowego	TAK ale, nie wszystkie koszty – patrz pkt 2.	NIE – opłaty sądowe od stwierdzenia nabycia spadku, opłaty sądowe od działu spadku
3	Koszty pogrzebu	TAK ale, nie wszystkie koszty – patrz pkt 3.	NIE – koszty nagrobka czy stypy w wysokości ponad przyjęte zwyczaje, koszty pogrzebu na które wypłacono pieniądze z banku lub z zasiłku pogrzebowego – patrz pkt. 3a.
4	Koszty leczenia spadkodawcy (zmarłego)	TAK – patrz pkt 4.
5	Zapis zwykły, polecenie, zachowek	TAK – patrz pkt 5.	NIE – zapis windykacyjny -patrz pkt 5
6	Uprawnienie do korzystania z mieszkania w ciągu 3 miesięcy od otwarcia spadku przez osoby dotychczas zamieszkujące	TAK – patrz pkt 6.
7	Przedmioty urządzeń domowych z których korzystał małżonek w trakcie życia ze spadkodawcą tzw. ustawowy zapis naddziałowy	TAK – patrz pkt 7.
8	Wyrównanie dorobków	TAK, MOŻE BYĆ – patrz pkt 8.
9	Długi wynikające z zawartych umów	TAK – patrz pkt 9.
10	Obowiązek dostarczenia dziadkom środków utrzymania	TAK – patrz pkt 10.
11	Nieopłacone składki na ubezpieczenie	TAK – patrz pkt 11.
12	Podatek od spadków		NIE – patrz pkt 10.

Ustawodawca w art. 922 § 3 stwierdził, iż: „Do długów spadkowych należą koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.”

Zapis w praktyce budzi jednak sporo wątpliwości. Co zatem można uznać za długi spadkowe?

1. Zobowiązania zawarte przez spadkodawcę

Kredyty, pożyczki i inne umowy, z których wynika zobowiązanie do zapłaty.

2. Koszty postępowania spadkowego

Co do zasady koszty postępowania sądowego w tym spadkowego czy koszty działu spadku są ponoszone przez strony tego postępowania. Jednak do długów spadkowych wejdą, zgodnie z ugruntowanym poglądem wyrażonym w piśmiennictwie oraz judykaturze, koszty:

– zabezpieczenia spadku,

– zmiany lub uchylenia środka zabezpieczającego,

– ogłoszenia testamentu,

– koszty przesłuchania świadków testamentu ustnego,

– koszty zarządu spadku nieobjętego,

– wynagrodzenie wykonawcy testamentu,

– wynagrodzenie kuratora spadku,

– koszty spisu inwentarza.

3. Koszty pogrzebu

Ponownie co do zasady w skład długów spadkowych wchodzą wydatki związane z pogrzebem. Jednak należy pamiętać, iż każdorazowo będą to „koszty zwyczajowo przyjęte w danym środowisku”. W zależności zatem od panujących na danym terytorium zwyczajów czy wyznawanej praz spadkodawcę czy spadkobierców religii koszty te mogą być różne i nie można podać jednej uniwersalnej wartości tego typu wydatków.  

Bezspornie do kosztów pogrzebu zalicza się:

– koszt trumny,

– miejsca na grób,

– uroczystości pogrzebowych(stypa).

Sporne są natomiast koszty nagrobka. „Dominuje pogląd opowiadający się za zaliczeniem kosztu nagrobka (tak m.in. w uchw. SN z 22.11.1988 r., III CZP 86/88, OSNCP 1989, Nr 12, poz. 201), z tym jednak zastrzeżeniem, że muszą one odpowiadać zwyczajom przyjętym w danym środowisku, a więc ich zaliczenie do długów spadkowych będzie zasadne wtedy, gdy w danym środowisku zwyczaj wystawiania nagrobka jest powszechny, a także do granicy przeciętnych kosztów ponoszonych na nagrobek w tymże środowisku (E. Niezbecka, w: A. Kidyba, Komentarz KC, t. 4, 2012, s. 38)”

Analogicznie do powyższego do długów spadkowych należy też zaliczyć koszt wymiany starego nagrobka na nowy, jeśli osoba zmarła została pochowana we wspólnym grobie, a dotychczasowy nagrobek w wyniku upływu czasu od jego wystawienia uległ zniszczeniu (wyr. SA w Szczecinie z 22.4.2015 r.I ACa 940/14.

Jak wskazano w komentarzach do powołanego przepisu do kosztów pogrzebu można zaliczyć także koszty poczęstunku dla żałobników uczestniczących w pogrzebie, czyli tzw. stypy, zwłaszcza że jest to dziś zwyczaj właściwie powszechnie przyjęty. Należy jednak pamiętać, iż koszty te powinny być utrzymane w rozsądnych granicach. Podkreśla się także, iż poczęstunek taki jest zarezerwowany dla rodziny oraz osób najbliższych zmarłemu, czy też jego bliskich współpracowników, nie zaś dla wszystkich uczestników pogrzebu.

3 a. Koszty pogrzebu nienależące do długów spadkowych:

Kwota wydatkowana na koszty pogrzebu nie wchodzi w skład długów spadkowych w przypadku, kiedy w razie śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo–rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej na podstawie art. 55 ust. 1 pkt 1 Prawa Bankowego bank wypłacił z tych rachunków kwotę wydatkowaną na koszty pogrzebu posiadacza rachunku osobie, która przedstawiła rachunki stwierdzające wysokość poniesionych przez nią kosztów (przy czym wypłata taka nie może przekraczać wysokości kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku).

Wobec powyższego ewentualne roszczenie takiej osoby z tytułu poniesionych kosztów pogrzebu zostało zaspokojone. Gdyby osoba taka poniosła natomiast koszty wyższe niż pokryte ze środków z wyżej wymienionych rachunków zmarłego, to nie ma podstaw do dochodzenia pozostałej, niepokrytej części od spadkobierców na podstawie art. 922 § 3 KC. Przepis ten bowiem tak jak art. 55 ust. 1 pkt 1 Prawa Bankowego ogranicza wysokość kosztów pogrzebu do kwoty odpowiadającej zwyczajom przyjętym w danym środowisku.

Ponadto niewątpliwie, jeśli osoba, która poniosła koszty pogrzebu, jest uprawniona do uzyskania zasiłku pogrzebowego (na podstawie art. 77–81 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), to obowiązek pokrycia poniesionych przez nią kosztów pogrzebu ulega pomniejszeniu o kwotę pobranego przez nią zasiłku pogrzebowego.

Kodeks cywilny przewiduje także dalsze wyjątki, kiedy koszty pogrzebu czy leczenia nie będą stanowiły długów spadkowych jeżeli w danym przypadku, z mocy przepisów szczególnych do pokrycia kosztów pogrzebu zobowiązana jest inna osoba:

Art. 446 § 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.

Art. 908 § 1. Jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.

4. Koszty związane z chorobą spadkodawcy 

Bezspornym jest także, iż długami spadkowymi mogą być koszty leczenia spadkodawcy. Poza samym kosztem leczenia w skład długów spadkowych wejdą koszty „opieki nad nim [spadkodawcą – dop. red], utrzymania go, a także koszty związane z jego ostatnią chorobą poprzedzającą zgon, poniesione przez inne osoby z uwagi na chorobę lub niesprawność spadkodawcy przed śmiercią, których to kosztów nie był w stanie lub nie zdążył pokryć (E. Niezbecka, w: A. Kidyba, Komentarz KC, t. 4, 2012, s. 38).”

Ponownie jednak należy pamiętać o wyjątkach ustanowionych w art. 446 i 908 KC przywołane powyżej, na mocy których koszty związane z chorobą nie staną się częścią długów spadkowych.

5. Zapisy zwykłe, polecenia i zachowek

Zgodnie z brzmieniem art. 922 § 3 KC do długów spadkowych zalicza się też obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek, a także wykonania zapisów zwykłych i poleceń. Uściślić należy, że do długów spadkowych nie będzie się wliczać natomiast zapis windykacyjny.

Do długów spadkowych należą także inne obowiązki. Chodzi tu więc np. o konieczność znoszenia wykonywania przez osoby wskazane w art. 923 § 1 KC przyznanych im w tym przepisie uprawnień jak na przykład obowiązek dostarczania dziadkom spadkodawcy środków utrzymania, wydania małżonkowi przedmiotów urządzenia domowego czy pokrycia kosztów zarządu spadkiem i wynagrodzenia wykonawcy testamentu, wynagrodzenia kuratora spadku.

6. Uprawnienia małżonka i innych osób bliskich spadkodawcy mieszkających z nim w chwili jego śmierci do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzeń domowych w zakresie dotychczasowym.

Uprawnienie to przysługuje wszystkim wymienionym w przepisie osobom, spełniającym przesłankę wspólnego mieszkania ze spadkodawcą do dnia jego śmierci. Mogą one korzystać z mieszkania i urządzeń niezależnie od tego, czy po tym spadkodawcy dochodzi do dziedziczenia ustawowego czy testamentowego, a także bez względu na to, czy są one jego spadkobiercami.

7. Uprawnienie małżonka z przepisu art. 939 KC – „ustawowy zapis naddziałowy”

Jest to uprawnienie stanowiące, iż małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych (dzieci) spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Jest to tzw.: „ustawowy zapis naddziałowy” i przysługuje ono z mocy ustawy.

8. Wyrównanie dorobków

W literaturze przedmiotu zwrócono uwagę, że długiem spadkowym może być też roszczenie pozostałego przy życiu małżonka o wyrównanie dorobków. „W sytuacji, gdy ustała rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków (art. 514 KRO). W wypadku śmierci jednego z małżonków takie wyrównanie dorobków odbywa się pomiędzy jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu (art. 515 § 1 KRO); spadkobiercy małżonka mogą co najwyżej wystąpić z żądaniem zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków, a i to tylko w przypadku, gdy spadkodawca jeszcze za życia wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód bądź wystąpił o orzeczenie separacji (art. 515 § 2 KRO).” – Kodeks Cywilny Komentarz red. Gniewek 2017, wyd. 8/Kuźmicka-Sulikowska.

9. Długi wywodzące się ze stosunku prawnego, którego stroną był spadkodawca i jednocześnie z datą jego śmierci tenże stosunek prawny wygasł

Tu należy wyliczyć choćby takie sytuację jak obowiązek zwrotu zaliczki np. spadkodawca zobowiązał się do świadczenia usługi i z tego tytułu przyjął zaliczkę od zamawiającego. W tym stanie rzeczy umowa zlecenia wygaśnie natomiast obowiązek zwrotu zaliczki stanie się długiem spadkowym.

10. Obowiązek dostarczenia dziadkom spadkodawcy środków utrzymania (o ile nie zostali powołani do dziedziczenia, znajdują się w niedostatku, nie mogą otrzymać należnych świadczeń od osób, na których ustawowo ciąży obowiązek alimentacyjny.

Jest to obowiązek zaliczany do tzw. innych długów spadkowych.

11. Niezapłacone w terminie składki ubezpieczeniowe

Niestety również ziezapłacone w terminie składki na ubezpieczenie (ZUS) mogą wejść do długów spadkowych.

Zgodnie z art. 98 ordynacji podatkowej do odpowiedzialności spadkobierców za należności z tytułu składek spadkodawcy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe.

Na podstawie art. 98 § 2 ordynacji podatkowej następuje rozszerzenie odpowiedzialności spadkobierców także na: nieopłacone w terminie składki (art. 98 § 2 pkt 1 o.p.), odsetki za zwłokę od nieopłaconych w terminie przez spadkodawcę składek (art. 98 § 2 pkt 2 o.p.), opłatę prolongacyjną (art. 98 § 2 pkt 5 o.p.) oraz koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia spadku (art. 98 § 2 pkt 7 o.p.).

Do długów spadkowych nie zaliczamy:

12. Podatku od spadku

Zgodnie z ugruntowanym poglądem wyrażonym przede wszystkim w orzecznictwie do długów spadkowych nie zalicza się podatku od spadku. Należność ta bowiem jest obciążeniem ściśle związanym z osobą spadkobiercy nie zaś ze spadkiem, a w konsekwencji nie może obciążać spadku.

„W orzecznictwie sądowym przyjęto, że do długów spadkowych nie należy podatek od spadku. Uzasadnia się to tym, że jest to należność typu publicznoprawnego obciążająca nie spadek, lecz spadkobiercę (wyr. SA w Szczecinie z 27.3.2013 r., I ACa 892/12,)” – Kodeks Cywilny Komentarz red. Gniewek 2017, wyd. 8/Kuźmicka-Sulikowska.

Niniejsze opracowanie nie stanowi porady prawnej. Zostało zamieszczone jedynie w celu informacyjnym. Osoby zainteresowane uzyskaniem szczegółowej porady prawnej proszone są o kontakt z Kancelarią.